Appellaties

Wie spreekt over wijn in Toscane, kan niet heen om het onderscheid tussen de oude, traditionele wijngebieden en alle nieuwere appellaties. De eerste liggen in het centrale hart van Toscane, terwijl de tweede zich eerder rondom deze kern situeren.

Hieronder vindt u een overzicht van alle appellaties in Toscane. Verder naar beneden worden enkele ervan in detail besproken:

DOCG
1. Brunello di Montalcino
2. Carmignano
3. Chianti
4. Chianti Classico
5. Vernaccia di San Gimignano
6. Vino Nobile di Montepulciano

DOC
Cinque Terre
7. Bianco dell’Empolese
8. Barco Reale di Carmignano
8. Vin Santo di Carmignano
9. Colli dell’Etruria Centrale
10. Moscadello di Montalcino
11. Orcia
12. Pomino
13. Rosso di Montalcino
14. Rosso di Montepulciano
15. San Gimignano
16. Sant’Antimo
17. Val d’Arbia
18. Vin Santo del Chianti
19. Vin Santo del Chianti Classico
20. Vin Santo di Montepulciano

IGT
Alta Valle della Greve
Colli della Toscana centrale
Costa Toscana
Montecastelli
Toscana
Toscano
Val di Magra

VDI
Vino d'Italia

DOCG Brunello di Montalcino is een appellatie in het uiterste zuiden van het Chiantigebied in Toscane, in een ruime cirkel rond het oude stadje Montalcino met haar indrukwekkend fort uit 1361. Hoewel de producenten binnen het grondgebied van deze appellatie in theorie ook Chianti mogen maken, gaan ze hier natuurlijk prat op hun eigen appellatie met haar eigen kenmerken.

Brunello di Montalcino is dan ook een zeer oude appellatie, die al in 1966 als DOC werd erkend en in 1980 werd gepromoveerd tot DOCG. Uiteraard werd er voordien ook al Brunello gemaakt, maar het aantal producenten was eerder beperkt. Na de creatie van de DOC nam dit aantal een vlucht, onder meer ook door internationale lof die geoogst werd na het serveren van een Brunello in de Italiaanse ambassade in Engeland in aanwezigheid van de Queen, en door de komst en expansiedrang van de Marianibroers eind jaren zeventig.

Brunello di Montalcino blijft veel wijnliefhebbers begeesteren want dit is het nec plus ultra voor sangioveseadepten. De sangiovese mag hier immers niet geblend worden. De wijnen moeten minimaal 24 maanden in houten vaten verouderen én mogen niet gecommercialiseerd worden voor de eerste januari van het vijfde jaar na het oogstjaar. Riservawijnen moeten zelfs nog een jaar langer op het domein blijven.

Hoewel deze appellatie op papier de beste garantie biedt voor kwaliteit in het glas, kan niemand het feit ontkennen dat het grondgebied ervan enorm uitgestrekt is, met een heterogene kwaliteit tot gevolg. Bovendien zijn er ook grote verschillen in de wijngaardhoogtes. Deze vaststellingen leiden ertoe dat sommige producenten, wijnkenners en journalisten pleiten voor een opdeling van de appellatie in officiële subzones.

De zonazione, zoals de opdeling in zones in het Italiaans heet, zal echter nog niet voor gauw zijn, omwille van twee fundamentele problemen. Ten eerste hebben veel producenten wijngaarden op alle mogelijke plaatsen: zowel op de noord- als zuidflank, zowel laag- als hooggelegen. Dit met de bedoeling om elk jaar in functie van de weersomstandigheden de perfect evenwichtige blend te maken. Volgens deze producenten is een opdeling in subzones niet mogelijk of wenselijk want hun wijnen zijn een (evenwichtige) blend van alle zones.

Ten tweede is een dergelijke opdeling van het grondgebied slechts mogelijk wanneer een meerderheid van de producenten er mee instemt. Het aantal stemmen per producent hangt af van de oppervlakte van zijn wijngaard, en laat nu net de meest invloedrijke producent, Banfi, tegen zonazione zijn… Het laatste woord hierover is dus nog zeker niet gezegd.

DOCG Carmignano is een appellatie in Toscane net ten westen van Firenze, in 1990 gepromoveerd uit de DOC Carmigiano. De rode wijnen zijn ook hier vooral gebaseerd op sangiovese (minimaal 50%) met eventuele aanvulling van canaiolo (maximaal 20%) maar met verplicht gebruik van cabernet sauvignon en/of cabernet franc (10-20%, samen of apart). Witte druivenrassen zijn tot 10% toegelaten.

De wijnen mogen pas ten vroegste op 1 juni van het tweede jaar na de oogst gecommercialiseerd worden en moeten minimaal acht maanden houtrijping gehad hebben (voor de riservawijnen geldt minimaal twaalf maanden houtrijping). Om producenten de kans te geven ook jongere wijnen in de markt te zetten, bestaat er ook nog een DOC Barco Reale di Carmignano.

DOCG Chianti is een herkomstbenaming uit Toscane, erkend in 1984 en gepromoveerd vanuit de DOC Chianti, die was opgericht in 1967. Toegelaten druivenrassen voor deze appellatie waren oorspronkelijk sangiovese (50-80%), canaiolo (10-30%), trebbiano toscano en malvasia del chianti (10-30%).

Bij de promotie van de appellatie naar DOCG-status veranderden enkele voorschriften. Wijnen onder de appellatie Chianti moesten 5 tot 10% witte druiven bevatten, die onder Chianti Classicovlag slechts 2 tot 5%.

Anno 2014 geldt dat Chianti 70 tot 100% sangiovese moet bevatten en aangevuld kan worden met lokaal geschikte rassen, zonder dat witte druiven meer dan 10% mogen uitmaken van de blend. Cabernet sauvignon en cabernet franc mogen samen dan wel apart niet meer dan 15% bedragen.

DOCG Chianti Classico is een appellatie uit Toscane, ontstaan uit de DOC Chianti, en er volledig van losgekoppeld in 1996. In 1967, bij het ontstaan van de DOC Chianti, werd voor de Chianti Classico voorgeschreven dat de benaming ‘Classico’ exclusief gebruikt mocht worden voor wijn geproduceerd in de zone zoals die in 1932 heel precies was vastgelegd.

Ook de maximaal toegelaten opbrengst voor Chianti Classico was toen al lager/strenger dan voor de andere Chianti, en het verplicht minimale alcoholgehalte was iets hoger. Wat toegelaten druivenrassen betrof, werd op dat moment tussen beide geen verschil gemaakt: sangiovese (50-80%), canaiolo (10-30%), trebbiano toscano en malvasia del chianti (10-30%).

Bij de promotie naar DOCG Chianti werden de verschillen tussen de categorieën verder uitgediept, Chianti Classico moest bijvoorbeeld nog maar 2 tot 5% witte druiven bevatten, daar waar dit voor de andere Chianti nog 5 tot 10% was.

Vanaf 1996, na de loskoppeling tussen beide appellaties, werd het verplicht gebruik van witte druiven voor Chianti Classico afgeschaft. Vanaf toen gold slechts een toelating tot gebruik van maximaal 6% witte druiven. De DOCG is sindsdien nog vaak gewijzigd op het vlak van druivenrassen. Anno 2014 geldt dat Chianti Classico 80 tot 100% sangiovese moet bevatten en eventueel slechts aangevuld mag worden met lokaal geschikte blauwe druivenrassen.

Omdat de naam Chianti Classico tegenwoordig een vlag is die vele ladingen dekt, besliste het consortium van producenten om – met kwaliteitseisen in het achterhoofd – in februari 2014 naast de Riservacategorie nog een nieuwe topcategorie in het leven te roepen: Gran Selezione. De (te?) beperkte eisen om in aanmerking te komen voor Gran Selezione hebben echter belangrijke gevolgen. Een Gran Selezionewijn mag nog altijd een blend zijn van verschillende wijngaarden uit de verste hoeken van het Chianti Classicogebied, dus van meer terroir/identiteit is absoluut geen sprake binnen deze categorie. Niet alle producenten uit de regio zijn dus gelukkig met deze nieuwe categorie.

DOCG Vernaccia di San Gimignano was de allereerste DOC van Italië, ze werd in 1966 opgericht. In 1993 promoveerde deze herkomstbenaming tot de DOCG-status die ze nu nog steeds bezit. Het stadje San Gimignano is het territorium van de vernacciadruif, die de enige toegelaten druif is binnen deze appellatie. De beste wijnen zijn bijzonder complex en lang en vormen een uitstekende begeleider aan tafel.

Wel licht verwarrend is het feit dat het grondgebied van deze appellatie overlapt met dat van Chianti, de producenten van Vernaccia di San Gimignano kunnen dus ook rode Chianti maken.

DOCG Vino Nobile di Montepulciano is een appellatie tussen Montalcino en het Trasimeens meer in Toscane. Deze appellatie ontving in juli 1980 als eerste de erkenning als DOCG. De bodem is hier lichter dan deze in Chianti of Montalcino, met meer zand en minder kalksteen, wat zich doorgaans vertaalt in lichtere wijnen, zeker deze afkomstig van de hogere wijngaarden.

Hier komen de beste wijnen vaak van de lagere percelen, die meer aan warmte zijn blootgesteld. Het is wel duidelijk dat alle wijnen een iets zuidelijker karakter hebben dan de gemiddelde Chianti, met hogere alcoholniveaus.

Om in aanmerking te komen voor de erkenning als Vino Nobile moet de wijn minimaal twee jaar rijpen vanaf 1 januari volgend op de oogst. De producenten hebben wel de vrijheid om hun wijn 12, 18 dan wel 24 maanden in houten vaten te laten rijpen. Dezelfde regels gelden ook voor de riservawijn, die dan wel in totaal minimaal drie jaar moet rijpen, waarvan verplicht zes maanden in de fles.

De appellatie raakte tegen het eind van de vorige eeuw licht in verval, maar herpakte zich kort na de eeuwwisseling, en sindsdien waait hier een frisse, innoverende wind.

DOC Barco Reale di Carmignano is een appellatie in Toscane net ten westen van Toscane, het is sinds 1990 de naam van de (oorspronkelijke) DOC Carmignano. Onder de vlag van deze herkomstbenaming kunnen producenten uit de DOCG Carmignano-appellatie ook hun jongere wijnen op de markt brengen.

DOC Vin Santo di Carmignano is een appellatie voor Vin Santowijnen ten westen van Firenze in Toscane.

DOC Colli dell’Etruria Centrale is een appellatie uit Toscane. Deze herkomstbenaming is uitermate geschikt voor producenten binnen het Chiantigrondgebied die voor hun rode wijn liever wat minder sangiovese gebruiken ten voordele van (internationale of andere) rassen. De appellatievoorschriften vereisen slechts minimaal 50% sangiovese en geen houtrijping. De witte wijnen moeten minstens 50% trebbiano toscano bevatten.

DOC Orcia is een appellatie gelegen tussen het grondgebied van Brunello di Montalcino en Vino Nobile di Montepulciano. De herkomstbenaming werd erkend in 2000 en vernoemd naar de plaatselijke rivier.

Hier kan zowel witte, rosato als rode wijn gemaakt worden en ook een zoete Vin Santo. Het grondgebied is best groot, het strekt zich uit van San Giovanni d’Asso en Trequanda in het noorden tot Radicofani in het zuiden.

DOC Rosso di Montalcino is een tweede appellatie binnen Montalcino in Toscane, gecreëerd in 1984. Binnen deze appellatie dienen de wijnen minder lang te rijpen, en zijn de productieregels iets minder streng. Wel moet ook deze wijn een pure sangiovese zijn.

De producenten van Brunello di Montalcino gebruiken het fruit van hun jongste of minst goede wijnstokken, dat onvoldoende krachtig en complex is voor Brunello, om Rosso di Montalcino te maken. Deze appellatie mag je dus als het kleine broertje beschouwen.

Een tip voor de alerte wijnliefhebber: veel Rosso di Montalcinowijnen (diegene van de beste producenten, die uitermate streng selecteren voor hun Brunello, waardoor hun Rosso’s ook zeer goed fruit bevatten) zijn beter en goedkoper dan menig Brunello di Montalcino.

DOC Rosso di Montepulciano is een Toscaanse appellatie opgericht in 1989, en kan beschouwd worden als het kleine broertje van de DOCG Vino Nobile di Montepulciano. Binnen deze herkomstbenaming vind je minder lang gerijpte wijnen, maar hoewel ook hier minimaal 70% sangiovese moet gebruikt worden, kent deze appellatie minder succes: de productiehoeveelheid is hier slechts circa 30% van de eerste wijn.

DOC San Gimignano is een appellatie in Toscane waarbinnen zowel witte (op basis van trebbiano toscano) als rode wijn (op basis van sangiovese met eventueel cabernet sauvignon, merlot, syrah of pinot nero bij) gemaakt mag worden. Het grondgebied van deze appellatie overlapt gedeeltelijk met dat van DOCG Vernaccia di San Gimignano, wat tot verwarring kan leiden.

DOC Sant’Antimo is een appellatie binnen een deel van het grondgebied van de appellatie Brunello di Montalcino. Het is eigenlijk een speeltuin voor de zuidelijk gelegen Brunelloproducenten die ook niet-traditionele druivenrassen willen gebruiken, de vrijheid binnen Sant’Antimo reikt immers zeer ver.

DOC Vin Santo del Chianti is een appellatie voor zoete Vin Santowijn uit Toscane. De wijnen uit deze appellatie kunnen zowel van witte als van blauwe druiven gemaakt worden, en komen tot stand door de druiven voor het persen gedeeltelijk in te drogen (appassimentotechniek).

De productievoorschriften vermelden voor de witte Vin Santowijnen minimaal 70% trebbiano toscano en/of malvasia bianca lunga, de rode Vin Santo’s bevatten minimaal 50% sangiovese.

DOC Vin Santo del Chianti Classico is een appellatie voor zoete Vin Santowijn uit Toscane. De wijnen uit deze appellatie kunnen zowel van witte als van blauwe druiven gemaakt worden, en komen tot stand door de druiven voor het persen gedeeltelijk in te drogen (appassimentotechniek).

Waar de witte Vin Santo’s minimaal 60% trebbiano toscano en/of malvasia bianca lunga moeten bevatten, is dit voor de Occhio di pernice-versie op basis van blauwe druiven minimaal 80% sangiovese.

DOC Vin Santo di Montepulciano is de herkomstbenaming voor zowel rode als witte Vin Santo’s van de Montepulcianoregio binnen Toscane. De productievoorschriften vermelden trebbiano toscano, malvasia bianca lunga en grechetto voor de witte wijnen, en sangiovese voor de rode wijnen.

De Vin Santo Occhio di Pernice van Avignonesi is de absolute topper binnen deze appellatie. Deze ultracomplexe zoete wijn rijpt maar liefst 10 jaar in kleine vaatjes alvorens gecommercialiseerd te worden, en is bijgevolg een hemels genot.

DOCG
15. Morellino di Scansano
25. Elba Aleatico Passito
26. Montecucco Sangiovese
29. Val di Cornia Rosso
30. Suvereto

DOC
1. Ansonica Costa dell’Argentario
2. Valdinievole
3. Bianco di Pitigliano
4. San Torpè
5. Bolgheri
5. Bolgheri Sassicaia
6. Candia dei Colli Apuani
7. Capalbio
8. Colli di Luni
9. Colline Lucchesi
10. Cortona
11. Montecarlo
12. Montecucco
13. Monteregio di Massa Marittima
14. Montescudaio
16. Parrina
17. Sovana
18. Valdichiana
19. Val di Cornia
20. Elba
21. Val d’Arno di Sopra
22. Terratico di Bibbona
23. Terre di Casole
24. Grance Senesi
27. Maremma Toscana
28. Terre di Pisa

DOCG Morellino di Scansano is een tot DOCG-status gepromoveerde appellatie voor rode wijn in het meer zuidelijke deel van Toscane, richting Lazio. De originele DOC werd opgericht in 1978. Binnen de Maremma is Scansano altijd de klassieke sangiovesezone geweest, daar waar meer naar het noorden de internationale rassen floreerden. Op de heuvelachtige wijngaarden (gaande van 150 tot 500 meter hoogte) komt de sangiovese (morellino) perfect tot rijping.

De wijnen moeten minimaal 85% sangiovese bevatten maar zijn toch totaal anders dan bijvoorbeeld Chianti of Brunello di Montalcino. Hier krijg je veel meer zwart fruit (denk aan cassis en bramen), met een intense kruidigheid en (helaas) vaak een stevige eiktoets. Men is wel van stijl aan het veranderen en laat steeds meer het fruit spreken, ten koste van de houtlagering.

Toch zijn er nog altijd grote stijlverschillen tussen de wijnen. Je vindt zowel lichtere frivole instapwijntjes als hyperintense en complexe wijnen die voldoende structuur hebben om 15 jaar te verouderen.

DOCG Elba Aleatico Passito is een appellatie uit Toscane, op het eiland Elba. Deze herkomstbenaming promoveerde tot DOCG-status in 2011 omwille van haar bijzondere passitowijn. Deze wijn wordt exclusief van de aleaticodruif gemaakt, en is een must voor wie houdt van port(achtige) wijnen.

DOCG Suvereto is een zeer recent opgerichte appellatie in Toscane (°2011). Deze herkomstbenaming ligt vlak naast DOC Bolgheri en vormt er een lokale variant op: hier is het ofwel cabernet sauvignon en/of merlot die samen of elk apart de plak zwaaien, ofwel sangiovese.

DOC Bolgheri is een appellatie opgericht in 1983, met de bedoeling om een uniforme wijnstijl voor de Toscaanse kustregio te creëren. Oorspronkelijk werden enkel witte en roséwijnen toegelaten, ofschoon Sassicaia binnen deze regio het potentieel voor rode wijn had bewezen. De producenten van rode wijn waren dus gedwongen om hun wijn te blijven commercialiseren als tafelwijn.

Weliswaar groeide de interesse van investeerders van buiten Toscane om ook in Bolgheri rode topwijn te maken, wars van de productieregels. Het succes en de faam van de regio was geboren. Al deze wijnen kleurden buiten de traditionele DOC-lijntjes maar behoorden tot de top van Toscane, wat hen de benaming ‘Supertoscanen’ opleverde.

Volgend op het verwijt dat deze situatie onaanvaardbaar was, werd de DOC Bolgheri aangepast met ingang van de jaargang 1994. Er werd een driedeling voorzien: Bolgheri Rosso en Bolgheri Superiore, de wijngaarden van Sassicaia kregen hun eigen appellatie: DOC Bolgheri Sassicaia. Alle drie de niveaus mochten voortaan ook rode wijn maken, de eerste twee gingen ook verder met witte en roséwijnen.

De regels werden later nogmaals aangepast, de actuele druivenrasvoorschriften voor Bolgheri luiden voor rode en roséwijn: cabernet sauvignon en/of merlot en/of cabernet franc 0-100%; sangiovese en/of syrah maximaal 50%. De witte wijn is gebaseerd op vermentino, trebbiano toscano en sauvignon. Aangezien Bolgheri vooral bestaat uit jonge wijngaarden en moderne projecten, wordt de kwaliteit elk jaar beter.

DOC Bolgheri is een appellatie opgericht in 1983, met de bedoeling om een uniforme wijnstijl voor de Toscaanse kustregio te creëren. Oorspronkelijk werden enkel witte en roséwijnen toegelaten, ofschoon Sassicaia binnen deze regio het potentieel voor rode wijn had bewezen. De producenten van rode wijn waren dus gedwongen om hun wijn te blijven commercialiseren als tafelwijn.

Weliswaar groeide de interesse van investeerders van buiten Toscane om ook in Bolgheri rode topwijn te maken, wars van de productieregels. Het succes en de faam van de regio was geboren. Al deze wijnen kleurden buiten de traditionele DOC-lijntjes maar behoorden tot de top van Toscane, wat hen de benaming ‘Supertoscanen’ opleverde.

Volgend op het verwijt dat deze situatie onaanvaardbaar was, werd de DOC Bolgheri aangepast met ingang van de jaargang 1994. Er werd een driedeling voorzien: Bolgheri Rosso en Bolgheri Superiore, de wijngaarden van Sassicaia kregen hun eigen appellatie: DOC Bolgheri Sassicaia. Alle drie de niveaus mochten voortaan ook rode wijn maken, de eerste twee gingen ook verder met witte en roséwijnen.

De regels werden later nogmaals aangepast, de actuele druivenrasvoorschriften voor Bolgheri luiden voor rode en roséwijn: cabernet sauvignon en/of merlot en/of cabernet franc 0-100%; sangiovese en/of syrah maximaal 50%. De witte wijn is gebaseerd op vermentino, trebbiano toscano en sauvignon. Aangezien Bolgheri vooral bestaat uit jonge wijngaarden en moderne projecten, wordt de kwaliteit elk jaar beter.

DOC Cortona is een appellatie in het oosten van Toscane, op de grens met Umbrië en het Trasimeens meer. De herkomstbenaming werd erkend in 1999, en hoewel je er ook witte wijn aantreft (op basis van chardonnay, grechetto of sauvignon) zijn het bij uitstek de rode wijnen die furore maken.

Vooral syrah, maar ook cabernet sauvignon en merlot maken hier het mooie weer en leveren geparfumeerde, intense, vlezige wijnen die je met niets anders binnen Toscane kan vergelijken. Het kleine, gezellige en heel oude stadje Cortona is trouwens prachtig en zeker het bezoeken waard.

DOC Valdichiana is een appellatie in het oosten van Toscane, erkend in 1972. Omwille van het succes van DOC Cortona heeft deze appellatie de laatste jaren erg aan belang ingeboet (Cortona ligt als appellatie volledig binnen de DOC Valdichiana). Vermoedelijk heeft het voor deze appellatie verplicht gebruik van sangiovese (minimaal 50%) voor de rode wijnen er mee te maken.

DOC Elba is een appellatie uit Toscane, op het eiland Elba, opgericht in 1967. Deze herkomstbenaming voorziet in alle wijnstijlen: droge en zoete passitowijnen en zelfs Vin Santo, witte, rosé en rode wijnen en dit voor een heel brede waaier aan druivenrassen.

DOC Maremma Toscana is een overkoepelende appellatie in de zuidelijke kustregio van Toscane, gecreëerd in 2011. Feitelijk is het niets anders dan een upgrade van de IGT-categorie die al sinds 1995 bestond.

De nieuweling is bijzonder populair en kende een vliegende start omwille van de grote keuzevrijheid voor de lokale producenten. Zowat alle denkbare druivencreaties zijn mogelijk, van pure sangiovese over pure cabernet sauvignon, cabernet franc, merlot en syrah tot allerlei blends. Voor wit geldt dezelfde vrijheid, en kan er gespeeld worden met sauvignon, chardonnay, trebbiano, vermentino, viognier en inzolia (ansonica). Er mag zelfs Vin Santo gemaakt worden.

Ook het gigantische territorium van deze DOC beïnvloedt haar succes. Het volledige grondgebied tussen het schiereiland van de DOC Val di Cornia en de grens met Lazio valt eronder. Dat betekent dat heel wat kleinere appellaties er deel van uitmaken. Het effect laat zich raden: sommige van de kleinere appellaties hebben veel aan invloed verloren, wat de kwaliteit niet altijd ten goede komt.